موقعیت تکتونوماگمایی و ترکیب سیال کانه ساز رخداد عناصر آهن (مس-طلا-بیسموت-نقره) منطقه پی جویی کوه دم، مجموعه فلززایی انارک

چکیده منطقه پی جویی چندفلزی کوه دم واقع در ایران مرکزی و شمال مجموعه فلززایی انارک، به عنوان بخشی از یک قوس ماگمایی جدا افتاده از کمربند ماگمایی ارومیه-دختر محسوب می شود. قدیمی ترین سنگ های منطقه متعلق به دگرگونه های فیلیت، شیست سبز و آهک های متبلور پالئوزوئیک است که اغلب توسط سنگ های آهکی اوربیتولین دار کرتاسه زیرین بطور ناپیوسته پوشیده شده است. طبق شواهد سن سنجی رادیومتری، چینه شناسی و روابط متقاطع افق های آذرین، سنگ های آتشفشانی و آتشفشانی-تخریبی ائوسن زیرین توسط مجموعه ای وسیع از سنگ های نفوذی و نیمه نفوذی با سن ائوسن بالایی-الیگوسن قطع شده است. شواهد نشان می دهد که مجموعه های نفوذی و سنگ های خروجی قدیمی منطقه دارای ماهیت کالک آلکالن و بطور محلی تولئیتی، متناسب با موقعیت جزایرقوسی پهنه های فرورانش هستند که فعالیت های ماگمایی جوانتر موجب رخداد سنگ های اسیدی تا بازیک با ماهیت کالک آلکالن غنی از پتاسیک و دایک های شوشونیتی شده است. در میزبان این سنگ ها کانی سازی های چندفلزی مختلفی از قبیل اسکارن، نوع رگه ای و ذخایر اکسید آهن، مس و طلادار تشکیل شده که این رخدادها مرتبط با فعالیت های ماگمایی-گرمابی ائوسن در 34 میلیون سال پیش است. منطقه پی جویی کوه دم همراه با مجموعه عناصر آهن، مس، بیسموت، کبالت، مولیبدن و عناصر نادرخاکی سبک (lree) در رگه های کوارتز-هماتیت (±سولفید-کربنات) با عیار طلای بیش از 3 گرم در تن رخداده است. این رگه ها تحت کنترل گسل های چپگرد با راستای تقریبی شرقی-غربی و شمال شرق-جنوب غرب و ساخت و بافت های استوک ورک، برشی، کلوفورم و نواری در میزبان سنگ های گرانیت، تراکی آندزیت، آندزیت-بازالت و آندزیت با سن ائوسن بالایی تشکیل شده اند. در این رگه ها، کانی های اصلی هماتیت و کالکوپیریت همراه با کانی های فرعی پیریت، مگنتیت، طلای آزاد، الکتروم، مولیبدنیت، کانی های بیسموت دار (ایمپلکتیت و بیسموتینیت) و سولفوسالت های گروه فهلور مشاهده شد. کانی های باطله شامل کوارتز، کلسیت، باریت و تورمالین است. سه مرحله کانی سازی رگه ای در منطقه تشخیص داده شد که شامل، 1) رگه کوارتز-هماتیت با بافت های نواری و کلوفورم، 2) رگه کوارتز-سولفید (مس-طلا-بیسموت) استوک ورک و برشی و 3) رگه کوارتز-کلسیت با بافت پرکننده حفرات، است. دگرسانی سدیک (-کلسیک) در مجاورت رگه ها، دگرسانی پتاسیک با فاصله از رگه و دگرسانی کوارتز-کلسیت±کلریت بصورت پراکنده در رگه ها و سنگ میزبان کانی سازی تشخیص داده شد. دگرسانی سدیک (-کلسیک) در منطقه طی مرحله نخست با حضور آلبیت همراه با غنی شدگی نسبی عناصر na2o، cao، fe2o3، cu و co و در مقابل تهی شدگی عناصر k2o، mgo و rb در مجاورت رگه ها و افق های معدنی کانه دار رخ داده است. دگرسانی پتاسیک در مرحله دوم با کانی های شاخص ارتوز، کوارتز و کلسیت و غنی شدگی نسبی عناصر k2o، ba، y و sr و تهی شدگی عناصر na2o، cao، mgo و fe2o3 با فاصله از رگه ها قابل تشخص است. رخداد دگرسانی کوارتز-کلسیت±کلریت نیز اغلب بصورت پراکنده در رگه ها با غنی شدگی نسبی عناصر fe2o3، mgo، cao و lree (از قبیل ce، la و nd) و تهی شدگی عناصر na2o، k2o، ba و sr مشخص می شود. طبق مطالعات میانبارهای سیال، سه نوع میانبار در سه مرحله کانی سازی رگه ای تشخیص داده شد که به ترتیب فراوانی شامل، میانبارهای آبگین دوفازی بخار و مایع (شامل زیرگروه های 1a و 1b)، میانبارهای آبگین حاوی هالیت (شامل زیرگروه های 2a و 2b) و میانبارهای حاوی co2 (شامل زیرگروه های 3a و 3b) هستند. رخداد همزمان اجتماعی از میانبارهای آبگین با شوری متوسط تا بالا (میانبارهای نوع اول و دوم) در کنار میانبارهای آبگین-کربنیک و کربنیک با شوری پایین (میانبارهای نوع سوم) در رگه کوارتز-هماتیت مرحله نخست احتمالاً در نتیجه رخداد پدیده عدم امتزاج سیال (fluid immiscibility) تشکیل شده است. قطع ایزوکورهای میانبارهای آبگین (نوع 1a)، آبگین-کربنیک (نوع 3a) و کربنیک (نوع 3b) با چگالی های متفاوت گویای شرایط فشار-دما بدام افتادن این میانبارها بین 2 تا 4 کیلوبار و دمای واقعی بین 400 تا c°450 است. شواهد غنی شدگی عناصر lile در مقابل تهی شدگی عناصر hfse، سهم ناچیز مذاب گوشته ای (نسبت 87sr/86sr بین 705/0 تا 706/0) به همراه آلایش ماگمایی، رخداد حجم زیاد کانی سازی اکسیدی fe3+ همراه با مقادیر بالایی مس و حجم بالای سیالات آبگین غنی از نمک، گویای رخداد واکنش های آبزدایی و متاسوماتیک گرمازا در مقیاس یک پهنه فرورانش میان سیال در حال صعود و ماگمای گوشته ای در حال ذوب بخشی در منطقه پی جویی کوه دم است. در مجموع می توان گفت موقعیت تکتونوماگمایی، خصوصیات رادیوایزوتوپی و کانی شناسی-ژئوشیمیایی مجموعه نفوذی کوه دم حاکی از قرابت بالای این توده با گرانیت های کالک آلکالن مولد مس-آهن-طلا در محیط های ماگمایی قوس قاره ای است. واژه های کلیدی: آهن-مس-طلا، عدم امتزاج سیال، میانبارهای سیال، گرانیت های مولد، کوه دم، انارک